BKYK KARARI 2020-04

DOSYA NO                   :   2020- 06 

ŞİKAYETÇİ                     : Murat RUBEN (Uracin Hukuk Bürosu)
(La Martin Cad. No: 13/10 Taksim/İSTANBUL)

ŞİKAYET EDİLEN  :Aykut KÜÇÜKKAYA (Cumhuriyet Genel Yayın Yönetmeni)
( Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sokak, No: 2 Şişli/İSTANBUL)

ŞİKAYET KONUSU         :

Cumhuriyet gazetesinde 30.11.2019 günü 8 ve 9’uncu sayfalarda ‘Ciddiyet’ başlığı altındaki mizah bölümünde, karikatürist Lütfü Çakın’ın karikatürü ile Cemal Nadir’in 1945 yılında çizdiği ve yeniden karikatürlerinin yayımlandığı; iki karikatürün de antisemit (Yahudi aleyhtarı) olduğu öne sürülerek şikayette bulunulmuştur. İstanbul Barosu’na kayıtlı avukat Murat Ruben, şikayet başvurusunda Musevi Cemaati ve bizat kendisinin yaptığı çağrılara karşın Cumhuriyet gazetesinin özür dileyici bir tavır sergilemediğini savunmuştur.

Şikayetçi yayımlanan karikatürleri de ekleyip Basın Konseyi’ne 17.12.2019 tarihinde gönderdiği 6 sayfalık şikayet başvuruda, özetle şu ifadelere yer vermiştir:

”İlgili mizah sayfasının 8. Sayfasının sol üst köşesinde karikatürist Lütfü Çakın’ın çizeri bulunduğu halen Kudüs şehrinde bulunan Yahudilerin kutsal yeri ağlama duvarı önünde dua etmekte olan elinde kitabı açık klasik redingot siyah giysisi ve siyah fötr şapkasıyla dua eden erkek bir Yahudi karakteri çizilmiştir:

Ancak ilgili Yahudi karakter yere eğik durumda bulunan Themis heykeli olarak bilinen Adalet tanrıçası üzerine basarak dua etmektedir, Themis’in akan kanı yerdedir, ayrıca sembol olarak taşıdığı kılıcı akan kan üzerinde bulunmaktadır, Themis’in taşıdığı adaleti simgeleyen sembolik terazisi de zemin üzerinde bir kısmı kalıcın altına gelmiş yere serilmiş bir şekilde bulunmaktadır.

İlgili karikatürde Yahudi kutsal ağlama duvarı önünde dua etmek için adalet tanrıçası Themis’i kılıçtan geçirmiş, onun kanını akıtmış ve dua ederken onun üzerine basmaktadır. Themis’in ellerinde taşıdığı hukuk sembolleri kılıcı ve terazisi yerdedir. Hülasa Yahudi kutsal ağlama duvarı önünde dua etmek için adaleti ortadan kaldırmakta ve hatta adaletin üzerine basarak dua etmektedir.

Sekizinci sayfanın karşı sayfasında bulunan dokuzuncu sayfasında sağ üst bölümde Cumhuriyet Arşivinden başlığı altında rahmetli karikatürist Cemal Nadir’in 12.08.1945 tarihinde gazetede yayınlanan karikatürü bulunmaktadır. Karikatürde sıraya (muhtemelen ada vapuru sırası) oturmuş vaziyette iki kişi bulunmaktadır.

Siyah melon şapkalı karga burunlu, dişleri dışarıda çirkin veya yüz olarak hilkat garibesi tipinde tasvir edilmiş karikatürist Cemal Nadir’in tiplemelerinden biri olan Salamon’dur. Karikatürün altında yer alan diyalog bölümünde sol tarafta bulunan vatandaş olarak resmedilen ve karşısındaki Salamon’la daha önceden de samimiyeti bulunduğu anlaşılan, sırıtır vaziyette çizilen kişi ‘Sen de parti kurmak istemez misin Bay Salamon?’ şeklinde yanında oturan Salamon’a soru yöneltmekte Salamon ise ‘Hayır…bir parti vurmayı tercih ederim’ şeklinde diğerine yanıt vermektedir.

Burada Salamon’un ifade ettiği parti vurmak veya benzeri şekilde partiyi vurmak ifadesi günlük dilde ‘çok kıymetli bir kazancı küçük bir iş, emek karşılığı sağlamak” şeklinde olumsuz bir eylem olarak bilinmektedir.

Üzülerek belirtmek gerekir ki karikatürist Cemal Nadir’in Cumhuriyet gazetesinde yayınlanmasından 74 yıl sonra antisemit tiplemesini içeren karikatürün arşivden çıkartılarak mizahi Ciddiyet sayfasında yer verilmesi, Türkiye’mizde ulusal basının önemli yayın organlarından Cumhuriyet gazetesinin antisemit (Yahudi aleyhtarı) tutumunu ortaya koymuştur. Ayrıca yukarıda yer verilen, yaralamış bulunduğu adalet tanrıçası Themis üzerine basarak kutsal mekân ağlama duvarı önünde dua eden Yahudi karikatürünün mizah sayfasında yer alması da ilgili gazetenin bu antisemit tutumunun bir tezahürüdür.”

Şikayetçi başvurusunda Cumhuriyet gazetesinde Yahudi aleyhtarı ve antisemit karikatürler yayınlandığını savunarak, şikayet ettiği Cumhuriyet Genel Yayın Yönetmeni Aykut Küçükkaya hakkında Basın Meslek İlkeleri’nin 1’inci ve 16’ncı maddelerinden işlem yapılmasını talep etmiştir.

UZLAŞMA ÖNERİSİ :

Şikayet başvurusu Cumhuriyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Aykut Küçükkaya’ya 24.12.2019 tarihinde PTT aracılığı ile ulaştırılmış, posta ‘alındı’ belgesi gelmiştir.

Şikayet edilen şikayet başvurusundaki iddialara süresinde yazılı yanıt vermiş, taraflar arasında uzlaşma sağlanamamıştır.

ŞİKAYET EDİLENİN YANITI :

Cumhuriyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Aykut Küçükkaya 30.12.2019 tarihinde Basın Konseyi Genel Sekreterliğine gönderdiği iki sayfalık yanıtta özetle şu ifadelere yer vermiştir:

”30 Kasım 2019 tarihli gazetemizin Ciddiyet sayfalarında yer alan karikatürlerle ilgili yayından 3 gün sonra sosyal medyadan gelen eleştiriler üzerine konuyu inceledim. Karikatür tamamıyla habercilik refleksiyle kullanılmıştır.

Cumhuriyet’in Arşivi’nden köşesinde yayımlanan karikatür 74 yıl önce Cemal Nadir tarafından çizilmiştir. Karikatür ve sayfa incelendiğinde karikatürün, o hafta kamuoyunda ‘Saray’a giden CHP’li tartışması yaşandığı’ için kullanıldığı açıktır. Hemen karikatürün altında kullanılan ve aynı yıllarda yazılan yazı da parti tartışmalarını içermektedir. Öyle ki 74 yıl önce gazetemizin simge isimlerinden saygıyla andığımız Doğan Nadi‘nin de CHP içindeki tartışmaları yazdığı görülmektedir. Editör sayfada karikatürle-yazı arasında bir bağlantı kurmak istemiş, o haftanın sıcak konusu olan CHP içinde yaşanan tartışmalarla ilgili sayfada bir bütünlük sağlamaya çalışmıştır.”

Şikayet edilen Aykut Küçükkaya, yatında diğer karikatürle ilgili de şu ifadelere yer vermiştir:

“Gazete dışından karikatür sanatçılarının eserlerine yer vermek amacıyla Karikatürcüler Derneği’nin tavsiyesiyle birçok isimden karikatür istenmektedir. Eleştirilen karikatür de gazeteye dışarıdan karikatür gönderen bir isme, karikatür sanatçısına aittir. İfade ve basın özgürlüğü açısından değerlendirilmiş, kullanılmıştır.”

Sosyal medya üzerinden kimseyle polemiğe girmediğini o nedenle yapılan eleştirilere yanıt vermediğini kaydeden Aykut Küçükkaya, eleştirel tweet atanlardan ‘art niyet taşımadığına’ inandığı 2010- 2014 yılları arasında Kadıköy Hemdat İsrael Sinagogu Vakfı Yönetim Kurulu Başkanlığı yapan Mayir Saranga’yla bir telefon görüşmesi yaptığını, aldığı editoryal kararları bildirdiğini ve onun da memnuniyetle karşıladığını kaydetmiştir.

Şikayet edilen yanıtında ayrıca yeni yılla birlikte Ciddiyet sayfalarını iki sayfadan tek sayfaya düşürme ve gazete dışından karikatür kabul etmeme kararı aldığını; bir sayfada en çok 4- 5 karikatür kullanacağını ve kendi çizerlerinin karikatürlerine yer vereceğini belirtmiştir.

DEĞERLENDİRME :

Cumhuriyet gazetesinde 30.11.2019 tarihinde ‘Ciddiyet’ başlığı altındaki mizah bölümünde, karikatürist Lütfü Çakın ve 12.08.1945 tarihinde Cemal Nadir’in çizdiği ve yeniden yayınlanan karikatür şikayet edilmiştir.

Şikayetçi, Yahudilik konusunda dini, tarihi ve bilimsel değerlendirmelere de yer verdiği altı sayfalık şikayet başvurusunda, karikatürlerin antisemit (Yahudi aleyhtarı) olduğunu savunmuştur. Lütfü Çakın’a ait karikatüründeki Adalet Tanrıçasını ayaklar altına alan figürün Yahudiliği temsil ettiği ve özellikle Cemal Nadir’in karikatürünün kasıtlı olarak arşivden çıkarılıp yayınlandığını, bunun da şikayet edilen gazetenin Yahudi aleyhtarı tutumunu ortaya koyduğunu iddia etmiştir.

Şikayet edilen Cumhuriyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Aykut Küçükkaya ise savunmasında; karikatürlerden birinin Karikatürcüler Derneği ile anlaşmaları nedeniyle gazeteye dışarıdan gönderildiğini ve ifade özgürlüğü kapsamında olduğunu için kullanıldığını; diğerinin günlük siyasi gelişmelerle ilgili habere uygunluğu nedeniyle arşivden çıkarılıp habercilik refleksiyle kullanıldığını belirtmiştir.

Şikayet edilen ayrıca, söz konusu karikatürlerin yayımlandığı bölümü bundan böyle iki sayfadan tek sayfaya indirme; dışarıdan karikatür kabul etmeme gibi editoryal kararlar aldığını; sosyal medya üzerinden kimseyle polemiğe girmeyip sadece ‘art niyetli olmayan’ konunun tarafı kişilerle görüştüğünü bildirmiştir.

Karikatürlerden birinin dışarıdan gönderilmesi; arşivden alınan karikatürün habercilik refleksiyle kullanılması; sosyal medyadaki polemik ve tepkiler ve şikayet edilenin aldığı bir dizi editoryal kararlar ise Yüksek Kurulu’nun yapacağı etik değerlendirmenin dışındaki konulardır.

Karikatür bir anlatım ve ifade yöntemidir, bu anlamda basın ve ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmelidir. Ayrıca, çizgiyle söylenen en vurucu söz, en etkili anlatım olan karikatürün mizah yönünün göz ardı edilmemesi de gerekmektedir. Demokratik toplumlarda kişileri, hatta toplumda belli bir kesimi ve zümreyi sarsıcı da olsa eleştiri sınırlarını aşmayan yayınlar, ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilir.

Ancak Yüksek Kurul toplantısında yapılan tartışmalarda özellikle 1945 yılında yayımlanmış bir karikatürün arşivden çıkartılarak yayımlanması gazetenin savunmasında belirtilen yayımlanma amacıyla, karikatürün içerdiği anlatım arasında ilgi kurulamaması nedeniyle Basın Meslek İlkeleri ihlali olarak değerlendirilmiştir.

Lütfü Çakın karikatürüyle ilgili tartışmada Yüksek Kurul’un bazı üyeleri, karikatürde yer alan temanın iddia edildiği gibi bir aşağılama değil adalet ilkesine verilen değeri öne çıkartması nedeniyle ihlal özelliği taşımadığı, ifade özgürlüğü ve eleştiri kapsamında kaldığı görüşünü belirtmişlerdir.

SONUÇ

Yapılan değerlendirmeler sonucunda, şikayet edilen gazetenin hukuka, insan haklarına ve ifade özgürlüğüne önem verdiği bilinen yayın politikasıyla da uyumlu görülmeyen, karikatürlerin Basın Meslek İlkeleri’nin “Kişi ve kuruluşlar, eleştiri sınırının ötesinde küçük düşüren, aşağılayan veya iftira niteliği taşıyan ifadelere yer verilemez” şeklindeki 4’üncü maddesinde yer alan ‘küçük düşürme’ olduğu değerlendirilerek maddenin ihlal edildiğine,

Bu nedenle Cumhuriyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Aykut Küçükkaya’nın UYARILMASINA OY ÇOKLUĞU ile karar verilmiştir.